In memoriam Breyten Breytenbach
‘Ek sal sterf en na my vader gaan,
Wellington toe met lang bene,’ schreef je
op een rondreis door het paradijs
van de apartheid, van de baobab en vijgenbomen,
vlakten en gebergten; paradijs van zon en wijn
en oude vrienden pratend in beschutte tuinen.
Ah, die weidsheid van twee oceanen en verlaten kusten,
en landinwaarts – schaars bewoond – dat domein van
luipaarden, hyena’s, wildebeeste in verzengende woestijnen.
De tijd nu meer dan vijftig jaar geleden: guave bomen
stonden ‘swaar in drag’ en jouw brief aan ‘slagter’ Vorster
in het lyrisch-felle Skryt was reeds gedrukt en uitgebracht,
maar mocht toch niet verschijnen.
Goede vriend, waar bestu bleven?
Nog jong kon jij de dood al niet meer scheiden
van het leven, zag je schoonheid naast verrotting
en verval, ervoer je liefde – aards en ongebreideld –
naast vergramdheid en geweld.
Kleurrijke en ongekamde beelden vloeiden uit je pen,
je tekende een flonkerende taal, schiep nieuwe woorden
die zich lichtend als een sterrenvuur aan de hemel boven
nachtelijk Afrika ontlaadden en verspreidden.
De god die zich een vader waande
snoerde jij de mond. Je had hem nooit gekend, schreef je,
al dreef hij wel een logement dat tallozen après la mort
een toevlucht en gastvrijheid bood.
Je schreef en praatte, naar het scheen,
met groot gemak. Hoe je voor de vuist weg,
zomaar een publiek toesprak, boeiend, soms
onstuitbaar je gedachten onder woorden bracht.
Ik zag vaak hoe je, overal aangeklampt door velen,
iedereen toch warme aandacht schonk. En als het jou
teveel werd, wist je voor een uur of wat heimelijk
te verdwijnen om de ruimte en het ritme van je eigen leven
te hervinden.
Intieme liefde – openlijk beleden – werd door jou uitbundig,
soms naïef, in zinnelijk tantristische bewoordingen
bezongen. Hoe de geliefde ‘in die wegkruip van my arm’
schuilt, hoe ‘my tong muisvoëlt in die vrug van jou mond’
of ‘die geheime soetweetplekke van jou vrouwees’ weet te vinden.
Je was ook dichter van de dageraad, het ‘daglumier’
dat als ontluikend ochtendlicht, ja sluimerlicht voor het ontwaken
wordt omschreven en bij jou ‘ontslapen’ heet.
O rijkdom van citeerbare en rake beelden, zinnen!
Maar steeds was de dood in wat je schreef of schilderde
aanwezig: luchthartig of vol ernst, vanaf het eerste uur
was jij de ‘wurmtaal’ sprekende poëet die de dood
van binnenuit benaderde. Sterven was de enige manier
‘om met doodgaan op te houden,’ noteerde je in Kouevuur.
‘Iedereen kry sy gat vol aarde,’ omdat de aarde
aan de mens is vastgegroeid.
Je schiep zoiets als auto-funeraire poëzie, waarin de dood
zelfs werd verweten dat ze je ‘verloochend’ had en als
‘jij hoer!’ door jou werd weggezet.
Een trekboer taai als jij zou de negentig wel halen, dacht ik,
maar jij woordvogel, die zich ook Panus, B.B. Lazarus, Don
Espejuelo, Buiteblaf en Woorddwaas (of nog anders) noemde,
je bleek mij vóór te zijn en was toch onverhoeds gevlogen.
Terwijl de uren slonken was de ongedanste dans al stil
met trage passen aangevangen. De dansdiva des doods greep
haar kans om jou ‘met lang bene’ mee te voeren, van Parijs
naar Wellington en verder naar het Grote Niets.
In je werkplaats een verweesde schildering (onafgemaakt);
laatste woorden, haperend aan elkaar geregen, hokten
ongemakkelijk samen op een vel papier.
Ja, ‘laat ons sterf, vergaan en vrolik wees,
my vader het ’n groot bôrdienghuis.’
Ons lanct na di, soepele strijder, metgezel –
HC ten Berge
28.11-3.12.2024
Lees ook:
My kennismaking met Breyten Breytenbach, die maer man met die groen trui
The post Laatste woorden first appeared on LitNet.
The post Laatste woorden appeared first on LitNet.